21. yüzyılın en büyük teknolojik dönüşümlerinden biri olan yapay zeka, ABD ve Çin başta olmak üzere birçok ülkenin stratejik önceliği haline geldi. Dev yatırımlar ve politikalar, ekonomik ve jeopolitik üstünlük yarışını hızlandırıyor.
ABD’NİN YAPAY ZEKA HAMLESİ
Amerika Birleşik Devletleri, yapay zeka alanında küresel liderlik için hem kamu hem de özel sektör yatırımlarıyla ilerliyor. Federal hükümet, 2022’de yapay zeka araştırmaları için 1,73 milyar dolar bütçe ayırırken, Google ve Microsoft gibi teknoloji devleri yıllık 50 milyar doların üzerinde yatırım yapıyor. ABD’nin güçlü akademik altyapısı ve Silikon Vadisi’ndeki inovasyon ekosistemi, yapay zekanın gelişimini hızlandırıyor. Ancak, merkezi bir yapay zeka stratejisinin olmaması, Çin ile rekabeti zorlaştıran bir faktör olarak görülüyor.
ÇİN’İN HEDEFİ 2030 LİDERLİĞİ
Çin, 2017’de açıkladığı "Yeni Nesil Yapay Zeka Geliştirme Planı" çerçevesinde 2030’a kadar küresel lider olmayı hedefliyor. Devlet destekli projeler ve Baidu, Alibaba, Tencent (BAT) gibi teknoloji devlerinin yapay zeka yatırımları sayesinde, ülke özellikle yüz tanıma ve akıllı şehir projelerinde öncü konumda. Hükümetin veri gizliliğine yönelik esnek politikaları, yapay zeka uygulamalarının hızla gelişmesini sağlarken, Batı ülkeleriyle veri paylaşımı ve etik kaygılar konusundaki gerilimler uluslararası iş birliğini zorluyor.
AVRUPA BİRLİĞİ: ETİK VE DÜZENLEME MERKEZLİ YAKLAŞIM
AB, yapay zeka yarışında etik ve insan odaklı bir strateji benimseyerek "Güvenilir AI" yaklaşımını öne çıkarıyor. 2021-2027 yılları arasında bu alana 20 milyar euroluk yatırım yapılması planlanıyor. GDPR gibi sıkı veri koruma yasaları ve beklenen AI Yasası, Avrupa’nın düzenleyici bir güç olarak konumlanmasını sağlayabilir. Ancak, üye ülkeler arasındaki koordinasyon eksikliği ve katı düzenlemelerin inovasyon hızını yavaşlatabileceği değerlendiriliyor.
DİĞER KÜRESEL OYUNCULAR
Japonya, 40 yıllık robotik tecrübesini yapay zeka ile birleştirerek özellikle yaşlı nüfus için AI destekli çözümler geliştiriyor. Güney Kore, 5G altyapısı ve Samsung’un çip teknolojisiyle donanım tarafında güçlü bir konumda bulunuyor. Hindistan, geniş yazılım geliştirici havuzuna sahip olsa da, altyapı eksiklikleri ve düzenleyici belirsizlikler büyümesini sınırlıyor. Rusya, yapay zekayı daha çok askeri teknolojilerde kullanıyor ancak sivil uygulamalarda geride kalıyor.
REKABETİN ARKA PLANI VE RİSKLER
Yapay zeka yarışı, ekonomik kazançların yanı sıra jeopolitik ve sosyal dönüşümleri de beraberinde getiriyor. PwC’ye göre yapay zeka, 2030 yılına kadar küresel GSYİH’ye 15,7 trilyon dolar ekleyebilir. Bununla birlikte, algoritmik önyargılar, veri gizliliği ihlalleri ve otomasyon kaynaklı iş kayıpları gibi riskler, ülkeler için büyük sınamalar yaratıyor.
Stanford AI Index 2023 raporuna göre, AI patent başvurularında Çin %58 ile önde giderken, ABD akademik makalelerde %40 ile lider konumda bulunuyor. Bu, kısa vadede Çin’in uygulamada, uzun vadede ABD’nin teoride güçlü olduğunu gösteriyor.
GELECEK SENARYOLARI
ABD-Çin Teknoloji Savaşı: Küresel yapay zeka rekabeti, iki süper güç arasındaki kutuplaşmayı derinleştirebilir.AB’nin Düzenleyici Etkisi: Avrupa’nın etik yapay zeka vizyonu, teknoloji devlerini şeffaflık ve sorumluluk konularında zorlayabilir. Dağılmış Liderlik: Japonya, Hindistan ve Güney Kore gibi ülkeler kendi alanlarında liderlik kazanarak küresel yapay zeka ekosistemini çeşitlendirebilir.
Yapay zeka yarışının kazananı, sadece en güçlü olan değil, aynı zamanda en sorumlu şekilde ilerleyeni olacak gibi duruyor.